SGK’nın Resen Tescil Uygulaması

SGK’nın Resen Tescil Uygulaması: Sigortasız İşçinin Haklarını Koruyan Sosyal Devlet Refleksi

Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK), iş kazası geçiren sigortasız çalışanları kaza günü itibarıyla re'sen (doğrudan) sigortalı tescil etme uygulaması, zaman zaman yanlış yorumlansa da, bu işlem tamamen çalışanın ve ailesinin haklarını korumaya yönelik kritik bir sosyal devlet mekanizmasıdır. İşverenin bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi sonucu oluşabilecek hak kayıplarını önlemek, bu uygulamanın temel amacıdır.

Türkiye’de Uygulamanın Temeli ve Önemi

Sigortasız bir işçinin SGK sistemine kaydedilmemesi durumunda, işçi ve ailesi yaşamsal sosyal güvenlik haklarının hiçbirini kullanamaz. Bu hakların devreye girmesi için SGK, kaza günü tescil işlemini gerçekleştirerek iş kazasının hukuki olarak tanınmasını ve hakların işlemeye başlamasını sağlar.

Sigortasız bir çalışanın tescil edilmediği sürece devreye giremeyen yaşamsal haklar arasında Geçici iş göremezlik ödeneği, Sürekli iş göremezlik geliri, Ölüm aylığı, Ölüm geliri, Cenaze ödeneği ve Hak sahiplerine gelir bağlanması yer alır.

Eğer inceleme sonucunda işçinin kazadan önce de fiilen çalıştığı belirlenirse, geriye dönük tüm günler hizmet olarak işlenir ve haklar eksiksiz biçimde tanımlanır. Bu uygulama, işverenin değil, işçinin ve ailesinin haklarını koruma amacı taşır.

Denetim ve Sigortalılık Tespiti Süreci

Sigortasız çalışanın iş kazası geçirmesi hâlinde sigortalılık tespiti ve kazanın niteliği, olayın sonuçlarına göre farklı SGK birimlerince yürütülür.

• Ölümle sonuçlanmayan kazalarda inceleme sosyal güvenlik denetmenleri tarafından yapılırken,

• Ölümle sonuçlanan vakalarda süreç SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nın ilgili Grup Başkanlığı tarafından yürütülür.

Bu süreçte, işçinin fiilen hangi tarihten beri çalıştığı, hangi ücrete çalıştığı, kazanın iş kazası niteliği taşıyıp taşımadığı ve kazanç tutarları kapsamlı biçimde araştırılır. Teftiş raporunda kazanın niteliği, sigortasız çalışmanın varlığı ve kazanç bilgileri kesinleştikten sonra sosyal güvenlik haklarının tesisi sürecine geçilir.

Ölümle Sonuçlanan İş Kazalarında Hak Sahipliği

Tespitler tamamlandıktan sonra vefat eden sigortalının hak sahiplerinin ölüm aylığı, ölüm geliri ve cenaze ödeneği talepleri alınır.

Ölüm Geliri: Herhangi bir prim ödeme gün sayısı veya sigortalılık süresi aranmaksızın bağlanabilir. Hak sahipliği koşulu taşıyan eş, çocuklar ve belirli şartlarda anne-babaya bağlanabilir. Anne ve babanın gelir testi sonucunda gelirlerinin asgari ücretin altında olması hâlinde ölüm geliri bağlanması mümkündür.

Ölüm Aylığı: Ölüm aylığı bağlanabilmesi için en az 1800 gün prim bildirilmiş olması gerekir. Veya 5510 sayılı Kanunun 4/1-a (SSK) kapsamındaki sigortalılar için (borçlanma hariç) en az 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 gün prim bildirilmiş olması şartı aranır. Bu şartlar sağlandığında hak sahibi eş, çocuk ve anne-babaya ölüm aylığı bağlanır.

Gelir ve Aylığın Birlikte Bağlanması: Hak sahipleri hem ölüm geliri hem de ölüm aylığına hak kazanmışsa, yüksek olan ödemenin tamamı, düşük olanın ise yarısı ödenir.

Diğer Haklar ve Rücu Süreci: Hak sahiplerine cenaze ödeneği verilmektedir. SGK tarafından yapılan veya ileride yapılacak ödemeler için, olayda kusuru bulunan işveren veya sorumlulara denetim raporlarının sonuçları doğrultusunda rücu edilir.

Uluslararası Örnekler Karşısında Türkiye Modeli

Türkiye’de iş kazası geçiren sigortasız bir işçinin bile devlet tarafından korunması, uluslararası standartlarla karşılaştırıldığında sosyal devlet ilkesinin güçlü bir yansımasıdır.

• ABD'de iş kazaları tamamen özel sigorta şirketlerine bağlıdır; işveren özel poliçe yaptırmamışsa işçi veya ailesi hiçbir ödeme alamaz.

• İngiltere'de iş kazası tazminatları özel "Employer Liability Insurance (İşveren Sorumluluk Sigortası)" poliçelerine bağlıdır; devlet gelir veya aylık bağlamaz.

• Almanya ve Hollanda’da iş kazası ödemeleri meslek birlikleri tarafından yapılır; işveren üyeliği ve aidat yükümlülüğünü yerine getirmemişse çalışan ciddi hak kaybı yaşar.

Bu ülkelerde devletin sigortasız bir işçiyi koruma altına alması, ölüm geliri veya aylık bağlaması veya geriye dönük sigortalılık kazandırması gibi bir uygulama bulunmamaktadır. Türkiye’nin modeli, bu yönüyle sosyal güvenlik sisteminin işçiyi merkeze alan güçlü bir refleks ortaya koyduğunu göstermektedir.