Antibiyotiklerin Hikâyesi: Mucizeden Küresel Direnç Tehdidine Uzanan Yol

İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Bilim Komisyonu Üyesi Uzm. Dr. Gülşah Keçebaş, "Dünya Antibiyotik Farkındalık Haftası" dolayısıyla yaptığı açıklamada, modern tıbbın seyrini değiştiren antibiyotiklerin keşif sürecini ve günümüzün en büyük halk sağlığı tehdidi olan antimikrobiyal direnç konusunu değerlendirdi.

Uzm. Dr. Keçebaş, "Her reçete bir sorumluluk, her ilaç bir karardır," uyarısında bulundu.

Mucize Keşif: Penisilin ve Tıbbın Dönüşümü

Uzm. Dr. Keçebaş, 19. yüzyılda zatürre gibi basit enfeksiyonların bile ölümle sonuçlandığı "enfeksiyonların karanlık çağına" dikkat çekti. Tıbbın kaderini değiştiren anı şöyle özetledi:

• Fleming'in Keşfi (1928): İskoç bakteriyolog Alexander Fleming, bir Petri kabında mantar bulaşan kültürün etrafındaki bakterilerin öldüğünü fark etti. Bu mantarın salgıladığı maddeye penisilin adını verdi.

• Sessiz Kahraman: Penisilin, 1940'larda klinik kullanıma sokuldu ve II. Dünya Savaşı'nda "mermiden daha çok hayat kurtaran" bir kahramana dönüştü.

• Altın Çağ: 1940-1970 yılları, Streptomisin, Tetrasiklin gibi yeni antibiyotiklerin keşfedildiği "antibiyotiklerin altın çağı" olarak anıldı. Bu dönemde organ nakilleri, kemoterapiler ve güvenli cerrahi girişimler mümkün hale geldi. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, enfeksiyon ölümleri %80'in üzerinde azaldı ve yaşam süresi uzadı.

Kehanet Gerçekleşti: Antibiyotik Direnci

Tıbbın bu mucizesinin bilinçsiz kullanım sonucu tehdit altına girdiğini belirten Keçebaş, Fleming'in 1945'teki uyarısını hatırlattı:

"Fleming, 1945’te ‘İnsanlar bilinçsizce penisilin kullanırsa mikroplar direnç kazanacak’ demişti."

Direncin Küresel Maliyeti ve Tehdidi

• Mekanizma: Bakteriler, direnç genlerini başka bakterilere aktararak ustalıkla direnç geliştiriyor; tarım ve hayvancılıkta kontrolsüz antibiyotik kullanımı bu döngüyü hızlandırıyor.

• Ölüm Riski: Günümüzde antimikrobiyal direnç, yılda 1,2 milyondan fazla insanın doğrudan ölümüne neden oluyor.

• Gelecek Projeksiyonu: Uzm. Dr. Keçebaş, yeni antibiyotikler geliştirilmez ve bilinçli kullanım yaygınlaşmazsa, 2050’de her yıl 10 milyon insanın direnç nedeniyle ölebileceği uyarısında bulundu.

• Etkilenen Gruplar: Basit enfeksiyonlar bile çok ilaca dirençli hale gelebiliyor; kanser hastaları, organ nakli hastaları, yeni doğanlar ve yaşlılar için bu durum ölümcül risk taşıyor.

Türkiye’de Akılcı İlaç Politikaları

Türkiye'nin bu küresel mücadelede aktif rol aldığını belirten Keçebaş, elde edilen olumlu gelişmeleri paylaştı:

• Yasal Kısıtlama: 2003'te Sağlık Bakanlığı'nın Akılcı İlaç Kullanımı politikasıyla reçetesiz antibiyotik satışı sınırlandırıldı.

• Tüketimde Düşüş: 2011'de reçetelerin %35'i antibiyotik içerirken, 2022'de bu oran %24'ün altına geriledi.

• Takip ve Başarı: Ulusal AMR Sürveyans Programı ile bakteriyel direnç verileri düzenli takip ediliyor. $E. coli$ ve Klebsiella pneumoniae gibi bakterilerde karbapenem direncinin bazı merkezlerde %5'in altına düşmesi, alınan önlemlerin etkisini gösteriyor.

Uzm. Dr. Keçebaş, son olarak antibiyotiklerin insanlığın en parlak keşiflerinden biri olduğunu belirterek, "Antibiyotikler bir armağandır ama yanlış kullanıldığında mucizesini tüketir," çağrısında bulundu.